الهه جعفرزاده: بشر در طول تاریخ با بسیاری از بیماری‌های شایع دست و پنجه نرم کرده است. «ایدز» هم یکی از این بیماری‌هاست که زندگی انسانی را در تمام جهان به طرق مختلفی تحت تأثیر قرار داده است.
اگرچه امروزه، به واسطه پیشرفت علم و تکنولوژی، ایدز تا حد قابل توجهی کنترل شده اما هنوز آثار آن در بسیاری از کشورها دیده می‌شود. با شناخت و مرور تاریخچه این بیماری تا حدودی می‌توان در مسیر جلوگیری از ابتلا و گسترش آن گام برداشت.
نقطه پیدایش ویروس HIV
در دهه‌ی ۱۹۲۰ در جمهوری دموکراتیک کنگو، HIV از طریق شامپانزه‌ها به انسان منتقل شد. احتمالا این اتفاق به واسطه‌ی شکار و خوردن گوشت شامپانزه‌هایی که آلوده به ویروس نقص سیستم ایمنی میمونی یا SIV بودند، اتفاق افتاد.
مطالعات نشان می‌دهند که ممکن است HIV از اواخر دهه ۱۸۰۰ به انسان منتقل شده باشد.HIV یک رتروویروس است؛ بدین معنا که به سیستم ایمنی بدن حمله می‌کند. به‌طور مشابه، ویروس نقص سیستم ایمنی میمونی (SIV) نیز به سیستم ایمنی میمون‌ها و شامپانزه‌ها حمله می‌کند.
طی سال‌های متمادی، نوع انسانی HIV تنها در بخشی دورافتاده از آفریقا وجود داشت، اما طی دهه‌های اخیر و با بهبود ارتباطات،HIV به آرامی در سراسر آفریقا و سپس به سایر نقاط جهان حتی ایران گسترش یافت.
اولین مبتلا به ویروس HIV در دنیا چه کسی بود؟
این ویروس برای اولین بار در آفریقا و در اوایل قرن بیستم، از شامپانزه‌ها به انسان‌ها منتقل شد. تا به امروز، اولین مورد شناخته شده عفونت HIV-۱ در خون انسان، از نمونه‌ای است که در سال ۱۹۵۹ از مردی که در کینشاسا (در کنگوی بلژیکی) گرفته شد.
اولین فرد مبتلا به ایدز، یک مرد پرتغالی معروف به سنهوره خوزه (Mr. Joseph) است که پس از مرگ، علت فوت وی بررسی شد. او شخصی بود که پس از تحقیق به عنوان اولین مبتلا به عفونت شناخته‌شده HIV-۲ تأیید شد. گفته می‌شود که این مرد در سال ۱۹۶۶ در گینه بیسائو در معرض این بیماری قرار گرفته بود.
HIV در ایران
شواهد حاکی از این است که در سال ۱۳۶۳ شمسی، خون‌های آلوده به ویروس HIV و هپاتیت C بصورت آگانه و با اطلاع از آلودگی این فرآورده‌ها، وارد ایران شدند. ۹۷۶ نفر مبتلا به این ویروس شدند. بسیاری از محققان، ابتدای گسترش ایدز در ایران را از این تاریخ می‌دانند.
در این سال، لوران فابیوس نخست وزیر فرانسه بود. بعدها در دادگاهی که برای رسیدگی به این پرونده در فرانسه برگزار شد، فابیوس تبرئه شد.
در سال ۱۳۶۶ اولین بیمار ایدز در ایران به صورت رسمی شناسایی شد و در اردیبهشت همان سال فوت کرد. این بیمار کودکی ۶ ساله و مبتلا به هموفیلی به نام مسعود نعیمی بود.
از آن زمان، ایران شاهد سطح بالایی از عفونت HIV به ویژه در بین مصرف‌کنندگان مواد مخدرِ تزریقی بوده است.
اپیدمی HIV در ایران عمدتاً در میان جمعیت‌های کلیدی با رفتارهای ناایمن تزریقی مکرر و رفتارهای مخاطره‌آمیز جنسی متمرکز است. این جمعیت‌ها گروه‌های کلیدی مورد هدف برنامه راهبردی ملی اچ آی وی ایران هستند.
روند ایجاد بیماری «ایدز» در اثر ویروس HIV
برای اینکه فردی به بیماری ایدز مبتلا شود، باید ویروس HIV داشته باشد اما داشتن ویروس HIV لزوما به معنی مبتلا بودن به ایدز نیست. ایدز در اثر فعالیت ویروس HIV، به وجود می‌آید. این ویروس به سیستم ایمنی بدن حمله کرده و باعث اختلال در عملکرد آن می‌شود. درصورتی‌که بیماری کنترل نشود، پیشرفت کرده و درنهایت سندرم نقص ایمنی اکتسابی یا ایدز را به‌وجود می‌آورد.
سلول‌های CD۴ نوع خاصی از سلول‌های خونی هستند که نقش کلیدی در مبارزه بدن با بیماری‌ها دارند و HIV این سلول‌ها را از بین میبرند. به مرور با کشته شدن سلول‌های CD۴ بیشتر، سیستم ایمنی ضعیف‌تر شده و در نهایت وضعیتی به نام ایدز را به‌وجود می‌آورد. بنابراین ممکن است فرد سال‌ها قبل از ابتلا به ایدز، به عفونت HIV مبتلا شده باشد.
